Chciał zamknąć carycę Aleksandrę w domu wariatów, lubił chłopców i babskie fatałaszki. Jako wysoka blondynka na szpilkach z trudem umknął przed amorami Edwarda VII króla Anglii. Kochał Rosję. Zastrzelił Rasputina. Odsłońmy sekrety księcia Feliksa Jusupowa.

Historia rodziny Jusupow – najbogatszej rodziny Imperium Rosyjskiego – jak w soczewce skupia dramat rosyjskiej arystokracji u schyłku imperium. Arystokracji, która założyła sobie pętlę ze sznura pereł na szyję, którą to pętlę tak łatwo zacisnął lud. Jusupowowie byli bogatsi od carów Rosji. Swój majątek pomnażali przez kilka pokoleń. Posiadali cztery pałace w Sankt Petersburgu, trzy pałace w Moskwie, 37 posiadłości w różnych częściach Cesarstwa, kopalnie węgla i rud żelaza, posiadłości ziemskie oraz fabryki, młyny zbożowe oraz pola naftowe. Najbarwniejszą postacią tego rodu był niewątpliwie jej ostatni męski potomek – książę Feliks – dandys, transwestyta, patriota.

Bo tak! Chcę! I już!

Trudno uciec od stereotypu małżeństw arystokratycznych jako aranżowanych kontraktów dla obopólnego interesu rodzin małżonków a jeszcze trudniej wyobrazić sobie, że taki związek może być szczęśliwy i pełen miłości. W przypadku rodziców księcia Feliksa właśnie tak było. Zinaida Jusupowa nie wyszła za mąż dla pieniędzy(bowiem przy jej fortunie nawet car wypadał niczym ubogi krewny), ani dla tytułu(miała bowiem pewne prawa do tronu, które jednak przepadły po jej ślubie z hrabią Elston). Wyszła za tego, za kogo chciała. Była ostatnia z rodu Jusupow. Jej wybór padł na Feliksa Sumarokowa hrabiego Elston. By linia jej rodu nie wygasła, a nazwisko nie przepadło, car wyraził zgodę by jej małżonek przyjął rodowe nazwisko żony.

Drugi syn

Nasz bohater urodził się jako drugi syn książęcej pary w dniu 11 marca 1887 roku. Już od wczesnego dzieciństwa to starszego brata Feliksa – księcia Mikołaja przygotowywano do roli głowy rodu i dziedzica wielkiej fortuny. Feliks natomiast dłużej przebywał pod opieką matki, która zawsze pragnęła córki. Dla zabawy pozwalała małemu księciu stroić się w sukienki i bawić w swojej szafie i garderobie – co wkrótce okazało się dla Feliksa znacznie ciekawszym zajęciem niż zabawy żołnierzykami czy towarzystwo ojca i starszego brata. Zniewieściałość młodszego księcia i jego zainteresowania wzbudzały wściekłość ojca i chłodny dystans między nimi. W szkole książę Feliks nie był wybitnym uczniem – znacznie bardziej wolał oddawać się wszelkim uciechom. Czasem udało mu się nawet nakłonić do wygłupów starszego brata i razem, w damskich strojach wymykali się do tanich tawern w Petersburgu. Feliks był uwielbiany w towarzystwie, kochały go kobiety, o jego wybrykach krążyły legendy.

Feliks Sumarokow hrabia Elston, Zinaida Jusupowa, książę Mikołaj i książę Feliks

 

Legendarne balety

W roku 1908 Feliks zostaje jedynym dziedzicem gigantycznej fortuny Jusupowów – w pojedynku ginie jego starszy brat, książę Mikołaj. Feliks natomiast wyjeżdża na studia do Londynu, gdzie studiuje, bawi się i bryluje w towarzystwie szastając rodzinnymi pieniędzmi na prawo i lewo. Nie jest wybitnym studentem, ale nadrabia inteligencją, umiejętnością analizy i błyskawicznego przyswajania niezbędnych informacji oraz urokiem osobistym. Ani odrobinę nie interesuje go co dzieje się w Imperium. Do legendy przechodzi natomiast jeden z jego londyńskich wygłupów. Oto książę Feliks postanowił wybrać się na przyjęcie do jednego z pałaców i tam, jako wysoka blondynka wpadł w oko samemu królowi Edwardowi VII, który znany ze swojego nieposkromionego seksualnego temperamentu zapragnął bliżej poznać tajemniczą damę. Feliks pragnąc zachować swój sekret, musiał się salwować ucieczką, co ze wzgledu na wysokość obcasów, wcale nie było takie proste.

 Feliks Jusupow

 

Powrót

Po ukończonych z trudem studiach w Oksfordzie Feliks wraca do Petersburga. Tam zwraca uwagę na Irinę – siostrzenicę cara Mikołaja II. Para zaczyna spędzać z sobą czas i pojawiać się razem podczas przyjęć. Wkrótce Feliks - nie przymuszany prez nikogo - oświadcza się Irinie. Jego sakramentalne pytanie poprzedza długa rozmowa, podczas której dandys wyznaje narzeczonej wszystkie swoje sekrety. Irina wiedząc wszystko o kandydacie na przyszłego męża, przyjmuje oświadczyny. Jej ojciec – szwagier cara, poinformowany przez „życzliwych” o prowadzeniu się absztyfikanta, ma wątpliwości co do osoby przyszłego zięcia, jednak po rozmowie z nim ostatecznie daje parze swoje błogosławieństwo.

Feliks i Irina

Irina i Feliks pobierają się 22 lutego 1914 roku. Tuż po ślubie wyjeżdżają w podróż odwiedzając Kair, Jerozolimę, Londyn oraz Bad Kissingen. Wybuch I wojny światowej zastaje ich w Berlinie, gdzie jako obywatele rosyjscy zostają zatrzymani. Feliksowi udaje przedostać się do neutralnej Danii, potem do Finlandii i dalej do Petersburga. Unika poboru do wojska, ponieważ jest jedynym synem w rodzinie. Nie pozostaje jednak bezczynny. Organizuje szpital w jednym ze skrzydeł swojego pałacu nad rzeką Mojką i pracuje w nim. W 1916 roku postanawia odbyć kurs oficerski by potem rozpocząć karierę wojskową. Dotąd całkowicie obojętny na sprawy polityczne kraju, zaczyna im się dokładnie przyglądać. Powoli też dociera do niego jak bardzo jest źle…

Niech ktoś coś z tym zrobi!

Część arystokracji doskonale widziała co dzieje się na carskim dworze. Widzieli jak szalony mnich Grigorij Rasputin zdobywa coraz większy wpływ na carycę i cara. Jednak nikt nie wiedział dlaczego tak jest – bowiem choroba carewicza Aleksego nadal była utrzymywana w ścisłej tajemnicy. Rodziny Jusupow, Szeremietiew i nie tylko one – część rodziny Romanowów również - są dosłownie przerażone przemożnym wpływem gburowatego mnicha na decyzje cara. Wszyscy, którzy znali ówczesną sytuację międzynarodową i miejsce Rosji w niej, zdawali sobie sprawę, że system samowładny nie przetrzyma próby wojny, zwłaszcza że w samym imperium dochodziły do głosu siły polityczne domagające się radykalnych zmian w sposobie rządzenia krajem. Mikołaj II jako car i naczelny wódz armii od połowy 1915 roku stracił prestiż nie tylko w oczach żołnierzy i oficerów, ale przede wszystkim w oczach społeczeństwa rosyjskiego.

Feliks w porozumieniu z księciem Dymitrem oraz jednym z deputowanych postanawia położyć kres władzy Rasputina i przygotowuje zamach na życie prostaka z Syberii. Książę jest głęboko przekonany do swojej racji. Chce ratować Rosję. 

Dla pewności

Książę Jusupow zwabia Rasputina do swojego pałacu. Jest 17 grudnia 1916 roku. Pretekstem jest spotkanie z jego piękną żoną Iriną, na którą syberyjski mnich – znany z rozpustnego trybu życia i nienasyconego apetytu seksualnego – od dawna ma ochotę. Na miejscu na ofiarę czekają zatrute słodycze i wino. Trucizna jednak nie działa. Jusupow decyduje się na plan B i strzela do mnicha – jednak tylko go rani. Pół wieku później książę Feliks wspomina, jak to Rasputin – otruty i z przestrzeloną piersią – próbował go udusić. Gwałtownie odepchnięty przez księcia, resztką sił Grigorij Rasputin wybiega na dziedziniec i dopiero tam deputowany Władimir Pryszkiewicz oddaje kolejne strzały. Gdy ofiara pada na ziemię, książę Feliks dla pewności tłucze nieszczęśnika pałką aż miażdży zakonnikowi czaszkę. Następnie spiskowcy wiążą Rasputina, wiozą go nad Newę, gdzie wielki książę Dymitr Pawłowicz osobiście go topi.

 Rasputin

Caryca: Rozstrzelać drania! Jusupow: Zamknij ją w wariatkowie!

Arystokracja odetchnęła z ulgą po wyczynie księcia Feliksa. Jednak caryca wpadła w histerię a car w głęboki smutek. Dla pary cesarskiej oznaczało to, że jedyny człowiek, który potrafił uzdrowić następcę tronu odszedł. Caryca żądała od męża egzekucji Feliksa natychmiast i bez sądu. Feliks w szczerej rozmowie z carem radził odosobnienie carycy w domu dla obłąkanych. Car nie podjął w związku z Jusupowem żadnej decyzji. Książę zabrał żonę i córkę i wyjechał do rodzinnego majątku w Rakitinie by tam czekać na rozwój wypadków. I to tam zastał ich wybuch rewolucji i upadek cesarskiego domu. Feliksowi udało się dostać do Petersburga, zabrać niewielką część biżuterii i dwa obrazy Rembrandta i wyjechać na Krym.

Emigracja

Wraz małżonką, córką i rodzicami Feliks przebywa na Krymie z dala od najgorętszych powiewów rewolucji. Sytuacja jest dość jasna. Nie ma szans na powrót tego, co było, a świat jaki znali Jusupowowie właśnie się skończył. Decydują się pozostawić majątek i wyjechać na Maltę. Zinaida i Feliks osiadają w Rzymie a Feliks i Irina z córką ostatecznie lądują w Paryżu i tu próbują urządzić się na stałe. 

Sprzedają klejnoty i obrazy, jakie udało im się wywieźć z Rosji. Kupują dom i skupiają wokół siebie towarzystwo emigrantów rosyjskich. Sercem tego towarzystwa jest oczywiście Feliks, któremu mocno pomaga udział w zabójstwie Rasputina. Paryska societa uwielbia mroczną aurę wokół księcia, i ochoczo przekazuje sobie gorące plotki o jego romansach z chłopcami i legendarnych balach, w czasie których kąpał się w szampanie.

Feliks i Irina próbują swoich sił w biznesie i otwierają dom mody Irfe, który jednak upada. Książę wybitnie nie ma żyłki do interesu. W miarę możliwości rodzina pomaga innym emigrantom. Pada również ofiarą oszustów, którzy mamią ich obietnicami dostarczenia części klejnotów, jakie zostały w pałacach w Petersburgu i Moskwie. Na kłopoty finansowe księcia z pomocą nieoczekiwanie przychodzi Hollywood, gdzie powstał film o Rasputinie, w którym fałszywie wskazano, że mnich miał romans z Iriną. Sprawa trafia do sądu, a Jusupowowie otrzymują spore odszkodowanie od Metro Goldwyn Mayer.

Poszli precz!

Gdy wybucha II wojna światowa do księcia Feliksa zgłasza się przedstawiciel nazistów i próbuje nakłonić go do wsparcia ofensywy Niemiec na radziecką Rosję. Podobną propozycję otrzymuje siostra zamordowanego przez bolszewików cara. I podobnie jak w jej przypadku, składający propozycję zostali wyrzuceni za drzwi.

Cichy kres...

Feliks i Irina mieszkają w Paryżu do końca życia. Żyją skromnie, nikomu nie odmawiają pomocy. Książę umiera w 1968 roku. Po jego śmierci Irina popada w depresję i odchodzi dwa lata później. Jedyna córka pary książęcej – również Irina – nigdy nie wraca do Rosji. Przez jakiś czas mieszka razem ze swoja babką Zinaidą. Wychodzi za mąż za hrabiego Szeremietiewa – łacząc w ten sposób największe rosyjskie rody arystokratyczne: Jusupowów, Romanowów i Szeremietiewów. Pisze list do Władimira Putina z wezwaniem do zwrotu zagrabionego mienia - list jednak pozostaje bez odpowiedzi, a do rodzinnego skarbca nie wraca nawet kopiejka.

Karolina Łucja Białke

foto/pinetrest, wikipedia.com

Źródła:

Książę Feliks Jusupow. Wspomnienia

Andrew Cook: Zabić Rasputina. Prawdziwi zabójcy szalonego mnicha. Warszawa: Amber, 2007

wikipedia.com

 

Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila.