"Te organy były jednym z najdoskonalszych instrumentów XVIII-wiecznej Europy, jego rozwiązania były w tamtym czasie przez znawców stawiane za wzór dla innych instrumentów" - powiedziała w piątek podczas pokazu organów Renata Malcer-Dymarska, zastępca dyrektora Nadbałtyckiego Centrum Kultury (NCK) w Gdańsku, które od 1995 r. użytkuje kościół św. Jana.

30-głosowy instrument w kościele św. Jana w Gdańsku powstał w latach 1760-61 jako instrument pomocniczy dla organów głównych. Jego budowniczym był Johann Rhode. Piękną snycerkę i oprawę rzeźbiarską prospektu organowego wykonał Johann Heinrich Meissner, jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy działających wówczas nad Bałtykiem.

W latach 1943-44 drewniane wyposażenie kościoła, w tym epitafia, ławy, stalle, prospekty organów, zostało szczegółowo udokumentowane przez grupę niemieckich konserwatorów, spakowane w skrzynie i wywiezione do zborów protestanckich na terenie Żuław. Dzięki temu zabytki ocalały, kiedy w marcu 1945 r. kościół św. Jana został poważnie uszkodzony, wybuchł w nim pożar i runęło kilka sklepień.

"W 2008 r. uzyskaliśmy wiedzę, że w magazynie znajduje się ocalały prawie w 95 proc., rokokowy prospekt organów bocznych. Sam instrument zaś został zmodernizowany w 1912 r. i pozostał we wnętrzu kościoła do wiosny 1945 r. i wtedy uległ zniszczeniu. Tradycyjnie jest tak, że organmistrz wykonuje organy i później rzeźbiarz je stroi i dekoruje, ale tu była sytuacja odwrotna. Mieliśmy przepiękny oryginalny prospekt z połowy XVIII wieku, ale nie mieliśmy instrumentu. Zachowała się natomiast szczegółowa dokumentacja na jego temat i podjęliśmy starania, aby odbudować również instrument" - mówiła kierownik Działu Opieki nad Zabytkami w NCK Iwona Berent.

Autor koncepcji rekonstrukcji organów, Andrzej Szadejko, podkreślił, że organy boczne odtworzono tak, aby były maksymalnie wierne XVIII-wiecznemu oryginałowi.

Pracę tę w ciągu trzech lat wykonało polsko-belgijskie konsorcjum firm organmistrzowskich Guido Schumachera z Eupen w Belgii i Szymona Januszkiewicza z Pruszcza Gdańskiego. Intonacja i strojenie zostały powierzone wybitnemu organmistrzowi z Łotwy Janisowi Kalninsowi. Koszt rekonstrukcji organów wyniósł ok. 4,1 mln zł.

Ocalały prospekt organowy, zawilgocony i zabrudzony po kilkudziesięciu latach przechowywania, trzeba było poddać konserwacji. Podjęła się tego jedna z gdańskich pracowni. Odnowienie zabytku kosztowało ok. 700 tys. zł.

Rekonstrukcja organów bocznych w północnym ramieniu transeptu kościoła była jednym z największych zadań etapu projektu pn. "Rewaloryzacja i adaptacja kościoła św. Jana na Centrum Św. Jana – etap II". Ma on być zakończony w listopadzie tego roku. Oprócz odtworzenia instrumentu oraz konserwacji dekoracji snycerskiej prospektu organowego w ramach tego przedsięwzięcia zakończono już m.in. konserwację ołtarza głównego, elewacji wschodniej kościoła oraz konserwację zachowanych elementów empory południowej wraz z jej rekonstrukcją. Cały koszt tego projektu wynosi ponad 9,3 mln zł, z czego ponad 4,8 mln stanowi dofinansowanie z budżetu Unii Europejskiej.

Budowa znajdującego się w historycznym centrum Gdańska kościoła św. Jana rozpoczęła się w XIV w. W 1945 r. świątynia została bardzo poważnie zniszczona. Przez kolejne 50 lat odtworzono jej bryłę i wykonano niezbędne zabezpieczenia. W tym czasie gmach należał do państwa i funkcjonował jako swojego rodzaju symbol-pomnik. Zrujnowane wnętrza były wykorzystywane jako scenografia filmowa, w latach 60. Janusz Morgenstern kręcił tu część zdjęć do filmu "Kolumbowie".

Dopiero w 1991 r. państwo przekazało świątynię Archidiecezji Gdańskiej, a ta - cztery lata później - oddała obiekt w użytkowanie NCK, które od tego czasu odbudowywało i restaurowało zabytkowy kościół, wykorzystując jego wnętrze do celów kulturalnych. W ramach rewaloryzacji kościoła m.in. odrestaurowano wieżę, posadzki i ściany świątyni, a we wnętrzu zainstalowano systemy oświetleniowe, nagłośnieniowe, grzewcze itp.

W Centrum św. Jana (tak brzmi nazwa obiektu na użytek świeckich imprez) odbywają się liczne koncerty, wystawy i spektakle teatralne. Jednocześnie kościół pełni funkcje sakralne - w każdą niedzielę i święta gromadzi się w nim na mszach św. Duszpasterstwo Środowisk Twórczych Archidiecezji Gdańskiej.

(PAP)