Karawaka - o morowym krzyżu

Karawaka, zwana również krzyżem cholerycznym lub nie do końca własciwie krzyżem morowym, to forma krzyża pochodząca z XVI w. z Hiszpanii, swą nazwę zawdzięczająca miastu Caravaca. Karawaka to pojęcie oznaczające nie tylko krzyż, ale funkcjonowało również jako określenie książeczki do nabożeństwa, z której się modlono. W czasie trwania zaraz rozprzestrzenił się na wschód, bardzo popularny w Polsce pod koniec XVIII, w XIX i na początku XX wieku. Należy mieć na uwadze, że karawaka nie może być traktowana jako synonim pojęcia krzyż morowy, które ma szersze znaczenie i dotyczy wszystkich krzyży, niezależnie od formy, które były fundowane w związku z zarazą.

Krzyż tworzy pionowy pień i dwie poprzeczki z których górna jest trochę krótsza od dolnej. Znaczna część karawak w Polsce miała obydwie poprzeczki o równej długości.

Krzyż w formie krzyża z Caravaca (karawaka) był też amuletem (popularnym nie tylko w Hiszpanii), przeciw wielu nieszczęściom i chorobom, wypadkami i nagłymi zgonami klątwami, kradzieżami, burzami, piorunami czy bezsenności. Wiesza się go na drzwiach wejściowych (od wewnątrz) lub przechowuje w szkatułce owinięty w fioletowy jedwab, nosi w formie medalionu. Stał się talizmanem popularnym nie tylko wśród katolików. W Polsce popularny był jako krzyż chroniący przed zarazą. Krzyże choleryczne były dostępne jako medaliki do noszenia przy sobie – często występowały na jednym medaliku – krzyż na jednej, a medalion na drugiej stronie.

Na ramionach krzyża umieszczana była modlitwa o wstawiennictwo do świętych. Spotykano też karawaki z trzema poprzeczkami – dodana poprzeczka na dole o długości górnej poprzeczki, odległości między poprzeczkami jednakowe. Potrzeba dodania dodatkowej poprzeczki wynikała z długości modlitwy, którą należało umieścić i małej długości pierwotnych ramion. Jednakże nie na wszystkich krzyżach umieszczano modlitwę.

 
Powodem stawiania takiego krzyża bywało z jednej strony upamiętnienie ofiar "morowego powietrza" i miejsc pochówków, a z drugiej traktowano go jako znak, który miał od danej miejscowości oddalać choroby. Na karawace znajdowały się symbole, których rozwinięcie stanowiła modlitwa do św. Zachariasza. Na ziemiach polskich karawaki były najbardziej popularne w XVIII i XIX wieku. Jak podaje Adam Chętnik, na Kurpiach takie krzyże stawiano np. w czasach epidemii cholery ok. 1895 r. Znajdowały się na nich napisy w rodzaju: "Od nagłej śmierci, zachowaj nas Panie".
 
Na fotografii krzyż tego typu znajdujący się w Dylewie.
 
Na zdjęciu głównym krzyż choleryczny w Bartnikach.
info/kurpie.pl/wikipedia
foto/googlestr
 

Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila. 

Tagi: