Podobnie jak dziś w XIX stuleciu zmarłych upamiętniano mniej lub bardziej okazałymi pomnikami nagrobnymi. Umieszczano na nich również inskrypcje nagrobne informujące nie tylko o danych zmarłego lecz niekiedy także przedstawiającej postać nieboszczyka, jego zasługi czy osiągnięcia, wreszcie ból najbliższych związany ze stratą. Szczególnie zauważalne było to w tekstach z I połowy XIX wieku, posiadających charakterystyczną wyrafinowana formę i refleksyjny, indywidualny charakter. Przykładem może być inskrypcja na pomniku nagrobnym Friedricha Curschmanna zięcia zamożnego gdańskiego kupca Theodora Behrenda. Na nagrobku znajdującym się na cmentarzu Salvator (czyli cmentarzu Zbawiciela) u podnóża Biskupiej Górki wyryto słowa: „Tu spoczywa Friedrich Curschmann Kompozytor/ Opiewał przyrodę, niewinność/ Miłości tęsknotę,/ Zgodnie z ich prawdziwym obliczem, /W miłości i tęsknocie/ Za nieprzemijalnym/ Żył od 21 czerwca 1805/ Do 24 sierpnia 1841.”

Podobny styl charakteryzował tekst inskrypcji upamiętniającej zmarłą w niedługim czasie po nim małżonkę muzyka, Rosę Eleonorę Curschman, o której napisano: „Była przeznaczona dla rzeczy wyższych, wielce utalentowana i skromna, wierna, pobożna i szczera. Żyła szczęśliwie jako córka, małżonka i matka, zmarła ze złamanym sercem, pokonana przez zgryzotę, w dziewięć miesięcy po swym małżonku, 12 czerwca 1842 roku.”

Stare nagrobki z inskrypcjami znajdowały się również na cmentarzu Lazaretu przy Wielkiej Alei z I połowy XIX w. w gdańskiej dzielnicy Aniołki (oraz przyłączonym do niego zachowanym fragmencie cmentarza Wszystkich Aniołów Bożych). U schyłku XIX stulecia zauważalne były tam jeszcze XVIII -wieczne płyty pochodzące z drugiego ze wspomnianych obiektów. Na jednej z nich znalazły się słowa zawierające refleksje egzystencjalne oraz nawiązania biblijne: „Tu starzec z małżonką w Bogu spoczywa,/ Co 84 dożył lat/ Przetrwał on wojnę, drożyzną, zarazę/ Złem i dobrem doświadczył go świat./ Na starość dał mu Bóg szczęście Jakubowe/

Ujrzał co Jakuba oczy zobaczyły/ Co kiedyś Józef Jakubowi uczynił/Zdarzyło się starcowi z tej oto mogiły/ Paul Schnaase/ Dla siebie i swoich potomków./1743”

Niektóre z nich zawierały jednak również dużo prostsze, nieco naiwne, a nawet dla dzisiejszego odbiorcy mające charakter niemal czarnego humoru sformułowania np. na nagrobku pewnego topielca wyryto słowa: „W falach Motławy utopiony/ Jako zwłoki wyciągniony.”

Teksty inskrypcji mogły również zawierać poważne religijno – filozoficzne wątki akcentujące motyw przemijania ale i nadziei oraz wiary w życie pozagrobowe. Pojawiały się także biblijne cytaty. Przykładem mogą być inskrypcje na grobowcu rodzinnym pastora Benjamina Friedricha Blecha (1721 – 1828) na starym cmentarzu parafii św. Katarzyny położonym u stóp Góry Gradowej. Znalazł się tam zarówno biblijny cytat z listów św. Pawła (Drugi List do Tymoteusza): „W dobrych zawodach wystąpiłem, bieg ukończyłem, wiary ustrzegłem.” jak i wspomniane już wyżej motywy. Zatem również w nawiązaniu do Biblii pisano, że co dała ziemia wróci do niej i obróci się w proch, lecz dusza powróci do nieba, a promień Bożej łaski pokona śmierć.

Oprac. dr Anna Krüger, Referat Ekspozycji i Dziedzictwa UM w Pruszczu Gdańskim

(źródło: K. R. Behrend, Z dziennika mego ojca kupca gdańskiego Theodora Behrenda 1789 – 1851, tłum. W. Sawicki, Gdańsk 2016; E. Püttner, Jaśkowa Dolina i Góra Jana nieopodal Gdańska, tłum. A. Masłowski. R. Kowald, Malbork 2015; Inskrypcje nagrobne z gdańskich cmentarzy, APG, 1004/47)

foto.wikipedia

Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila.